Haziak, nutrizio iturri

2025-05-09

Landareen haziak elikadura-balio handia dute, historian zehar milaka urtez erabili dena

Sukaldaritzan haziak erabiltzea gauza berritzailea badirudi ere, milaka urte dira giza elikaduran erabiltzen direnetik. Landare berri bat sortzeko nahikoa energia gordetzen dute haziek eta jaten dituenak ere horren onura guztiak jasotzen ditu.

>Ikerketa arkeologikoek ezagutzera eman dutenez, antzinako zibilizazioek haziak erabiltzeko ohitura zuten, izan ere, hazi-hondarrak aurkitu dira historiaurreko aztarnategietan. Horrela, adituek argi dute antzinako gizarteek hazien elikadura-balioa ezagutzen zutela. Egipto, Grezia eta Erromako kulturek espezie ezberdinetako haziak erabiltzen zituzten, bai nutrizio balioagatik, baita sendabelarren ezaugarriengatik ere. Amerikan, natiboek ere erabiltzen zituzten haziak egunerokoan. Aztekak eta maiak bezalako zibilizazioek hazi mota ugari landu eta kontsumitzen zituzten, hala nola, amarantoa eta txia, gaur egun protagonismoa berreskuratzen ari direnak.

Hemen inguruan, ekilore-haziak diren pipak dira ezagunenak, baina beste hainbat ere badira, batzuetan oharkabean pasatzen direnak: kalabaza, sesamoa, lihoa edota mitxoletarenak adibidez. Ohiko fruituen artean, adibidez, meloiaren eta sandiaren haziak jan egin daitezke. Gordinik ez dute testura gozagarriena, eta beraz, lehortu ondoren, txigortuak jan daitezke, zartagian edo labean. Gainera, meloiem kasuan edariak egin daitezke likuatuta, eta hainbat errezetatan erabili daitezke, besteak beste, zopa eta saldak loditzeko. Sandien haziak berriz, infusiotan, entsalada edota yogurretan, eta ernamuinduak jan daitezke.

Txigortuak eta gatzituak kontsumiten dira normalean, baina sukaldaritzan erabilpen zabala dute. Jangarriak diren haziak gordinik hartu daitezke, betiere arreta handiarekin eta jatorria ezagututa. Txigortzean, berriz, zaporea eta testura nabarmentzen zaie. Bestalde, ehotzen badira, elikagaien digestioa eta xurgapena errazten da, besteak beste ogigintza eta gozogintzan erabiltzeko; eta ernamuinduak ere egin daitezke, nutrizio-balio handiagoa ematen diena.

Sukaldean ere erabilera anitza dute: entsaladak, ogia, galletak, irabiatuak edota saltsak. Testura eta zapore bereziak ematen dizkiote platerei: karraskariak, batzuk gozoak, besteak mingotsak.

Erabilera aukeraz gain, propietate ugari dituzte. Ezagunena zuntza da, maila altua dute, eta horri esker, liseriketan laguntzen dute, baita odoleko azukre-mailak erregulatu eta asetasun-sentsazioa eragiten.

Era berean, gantz osasungarriak eskaintzen dituzte, besteak beste, gantz-azido asegabeak eta poliinsaturatuak, omega-3 eta omega-6 kasu, osasun kardiobaskularrarentzat eta nerbio-sistemarentzat onuragarriak direnak. Proteinei dagokionez, lekale edo fruitu lehorretan baina proportzio txikiagoan aurkitzen badira ere, espezie batzuetako haziek landare-proteina kopuru esanguratsua dute.

Bitanima eta mirenalen kasuan, aberatsak dira hainbat bitaminatan, hala nola, B taldeko bitaminetan eta K eta E bitaminak. Azken hau antioxidatzailea da, hau da, zelulei erradikal askeek eragindako kaltetik babesten laguntzen dieten konposatuak dituzte. Aldi berean, haziek funtsezko mineralak ematen dituzte, hala nola magnesioa, kaltzioa, burdina, zinka eta potasioa, organismoaren funtzio askotarako garrantzitsuak.

Hazi jangarri ohikoenak

Ekilore-haziak (pipak): Ziurrenik ezagunenak, aperitibo gisa txigortuak eta gazituak kontsumitzen dira, baina ogietan, entsaladetan eta gozogintzan ere sartzen dira. E bitaminaren, magnesioaren eta gantz-azido poliinsaturatuen iturri bikaina dira.
Kalabaza-haziak (kalabaza-pipak): Ekilore-haziak bezala, txigortuak eta gaziak kontsumitzen dira, edo hainbat plateri gehitzen zaizkie. Zink, burdina eta magnesio ugari dute.
Sesamo-haziak (ajonjolí): Mediterraneo eta ekialdeko sukaldaritzan asko erabiltzen dira, bai osoak bai tahini formakoak (sesamo-orea). Kaltzioan, magnesioan eta antioxidatzaileetan aberatsak dira.
Liho-haziak (linaza): omega-3 gantz-azidoen, zuntz disolbagarriaren eta lignanoen (propietate antioxidatzaileak dituzten konposatuak) eduki handia dute. Ehotu egiten dira, errazago xurgatzeko, eta jogurtei, irabiakiei, ogiei eta bestelako prestakinei gehitzen zaizkie.
Txia haziak: Jatorriz Mexikokoak, azken urteotan ezagun egin dira zuntz, omega-3 eta antioxidatzaile ugari dituztelako. Likidoak xurgatzeko eta gel bat osatzeko gaitasuna dute, eta, beraz, ezin hobeak dira pudin eta lodigarrietarako.
Mitxoleta-haziak: Txikiak dira eta zapore apur bat gozoa dute. Okindegian eta gozogintzan erabiltzen dira nagusiki, ukitu kraskatsua eta aromatikoa emateko. Kaltzio eta burdina iturri ona dira.

Txantxangorri aldizkaria etxean jaso nahi baduzu, erreportajeak online argitaratu aurretik, egin zaitez harpidedun hemen.

Erreportajea gustatu bazaizu, jarrai iezaguzu sareetan (X, Facebook eta Instagram) gure edukiez gozatzeko. Gainera, proposamen edo iradokizunen bat helarazi nahi badiguzu, txantxangorri@txantxangorri.info helbidera idatz diezagukezu.